صحرای کربلا حضور داشته و صحنه ی دلخراش و مصائب سخت پدر و برادر و عمو و … را متحمل شد و سن شریفشان در آن روز بین بیست و دو تا چهار سال نوشته شد، و نسل شجره ی امامت به توسط آن حضرت تکثیر و منتشر شده است.

امام سجاد علیه السلام بعد از شهادت پدر بزرگوارش حضرت سیدالشهداء علیه السلام

[صفحه 6]

مبارزات مختلفی علیه حکومت بنی امیه داشت و به شیوه های گوناگونی در فرصت های مناسب در هوشیاری بخشیدن جامعه نسبت به ظلم دستگاه حکومتی از طریق سخنرانی، تشکیل کلاس و جلسات دعا و مناجات و گریه و اظهار مظلومیت و تظلم و تبلیغ و ارشاد خودشان را داشتند، آن حضرت یکی از آن چهار نفر گریه کنندگان عالم است که بعد از جریان دلخراش کربلا، مرتب بر مظلومیت پدر بزرگوارش امام حسین علیه السلام و برادران … گریه می کرد و جنایات بنی امیه را افشاء می کرد.

امام سجاد علیه السلام دو سال و چند ماه در حیات جدش امیرالمؤمنین علیه السلام و حدود دوازده سال در زمان عمویش امام حسن علیه السلام و بیست و دو یا چهار سال با پدر شهیدش و حدود سی و پنج سال امامت که از روز دهم محرم الحرام سال شصت و یک هجری بعد از شهادت پدر بزرگوارش که در سن بیست و سه یا چهار سالگی رهبری جامعه اسلامی را به عهده داشت که جمعا حدود پنجاه و هفت سال عمر شریفشان بوده و تا دوازده یا بیست و پنج محرم سال نود و چهار یا نود و پنج هجری قمری (بیست و نه مهرماه یا دوازده آبان سال نود یک یا نود و دو)

توسط هشام بن عبدالملک مروان به وسیله ی زهر مسموم و به درجه ی رفیع شهادت نائل گردید و پیکر شریف و مطهر آن حضرت را در قبرستان بقیع در جوار عمویش امام حسن علیه السلام به خاک سپرده شد.

حضرت دو رکعت نماز دارد، که در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه آیةالکرسی یا توحید خوانده شود و بعد از سلام نماز - تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام گفته شود و بعد حوائج خود را از خداوند منان تقاضا فرمائید.

اوراق به تحریر درآمده قطره ای از اقیانوس بی کران رفتار و اخلاق با کرامت حضرت امام زین العابدین علیه السلام است و آن را برای قبر و قیامت خودم ذخیره می کنم. انشاءالله که مورد عنایت پروردگار متعال گردد و آن را به ساحت مقدس امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف هدیه می کنم و ثواب آن به روح امام راحل و ارواح پاک شهیدان مخصوصا برادر شهیدم آشیخ احمد میر خلف زاده نثار می کنم.

علی میر خلف زاده

[صفحه 7]

(حیوان سواریت) کو؟

فرمود: آذوقه ام تقوا است و مرکوبم پاهایم و مقصدم مولایم می باشد.

گفتم: غذایی همراه تو نمی بینم؟

فرمود: پیرمرد! آیا نیکوست که کسی تو را به مهمانی فراخواند و تو از خانه ات با خود غذا ببری؟

گفتم: نه.

فرمود: کسی که مرا به خانه اش فراخوانده، خودش سیر و سیرابم می کند.

گفتم: بیا سوار شو تا از حج باز نمانی.

فرمود: وظیفه ی من کوشش است و رساندنم به مقصد اوست. مگر این سخن خداوند را نشنیده ای که فرمود:

«والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و ان الله لمع المحسنین» . [1].

راوی گوید: در همین حال و هوا بودیم که ناگهان جوان نیکو چهره ای با جامه ی سپید و زیبایی نمایان شد و با آن کودک

[صفحه 9]

معانقه کرد و بر او درود فرستاد.

من به سوی جوان پیش رفتم و به او گفتم: تو را به خدایی که زیبایت آفرید سوگند که، این کودک کیست؟

گفت: او را نمی شناسی؟! او علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام است.

پس جوان را رها کردم و سراغ کودک رفتم و گفتم: تو را به پدرانت سوگند که این جوان کیست؟

فرمود: او را نمی شناسی؟!

گفتم: نه.

فرمود: او برادرم خضر است که هر سال نزد ما می آید و بر ما درود می فرستد.

گفتم: تو را به حق پدرانت سوگند آیا به ما نمی گویی که چگونه بی توشه و آذوقه در این بیابان راه می روی؟

فرمود: من با توشه این صحرا را در می نوردم و توشه ام چهار چیز است.

گفتم: آنها کدام است؟

فرمود: دنیا را با این همه گستردگی، مملکت خداوند می دانم و تمام مخلوقات را بندگان و عیال او و اسباب و ارزاق

[صفحه 10]

را

به دست خدا می دانم و قضای او را در زمین جاری و نافذ می بینم.

عرض کردم: چه خوب توشه ای داری، ای زین العابدین! تو با این توشه از کوره راههای آخرت عبور می کنی، پس معلوم است که می توانی از کوره راههای دنیوی هم عبور کنی.

ای چشم و چراغ عارفان ادرکنی

وی مشعل بزم عاشقان ادرکنی

ای روح نیایش، ای امام سجاد

گل بوی بهار باغ جان ادرکنی

[صفحه 11]

عبودیت بود

زینت منبر، علی بن الحسین

عارفان را در طریق عشق هست

ماه خوش منظر، علی بن الحسین

بعد ثارالله، بر اهل ولاست

سید و سرور، علی بن الحسین [3].

[صفحه 13]

مستحقینش برسانم، و گرنه برایم سودی ندارد. و تو را به خدا قسمت می دهم بر گرد و مرا به حال خودم بگذار.

بعد از چند روز حضرت را دیدم گفتم: یابن رسول الله! شما که فرمودید سفری در پیش دارم پس چه شد.

[صفحه 15]

حضرت فرمود: بله، سفری در پیش دارم، ولی نه آنچه تو فکر می کنی؟ بلکه منظورم سفر مرگ و قبر و قیامت است که باید خود را برای آن مهیا کنم.

هر کس خودش را در مسیر سفر آخرت ببیند، باید از حرام و کارهای خلاف دوری کند و همیشه سعی کند به دیگران کمک کند. [5].

ای آنکه فروغ چشم احباب تویی

در بحر کرامت دُر نایاب تویی

بگرفت شکوه منبر از خطبه ی تو

ای روح دعا، زینت محراب تویی [6].

[صفحه 16]

مختصری می خوابید و وقتی از خواب بیدار می شد، دندانهای خود را مسواک می کرد و بعد از آن مشغول صرف صبحانه می شد. [10].

سعید بن مسیب گفت:

یک روز محضر مقدس امام سجاد علیه السلام مشرف شدم در حالی که آن حضرت مشغول خواندن نماز بود، وقتی نمازشان تمام شد، بنده ی خدایی درب خانه را زد.

حضرت فرمود: فقیر و گدا و سائلی است و تقاضای کمک دارد، او را ناامید نکنید و چیزی به او بدهید. [11].

حضرت سجاد علیه السلام در زمستان لباس خز می خرید و چون تابستان می شد آن را می فروخت و پولش را صدقه می داد. [12].

[صفحه 18]

بلند مرتبه باشد، مقام حضرت سجاد

فراز قله ی نور است، نام حضرت سجاد

زلال عاطفه جاریست، از صحیفه نورش

شکوه عرش، نگر در کلام حضرت سجاد

امیر هر دو جهان است، آنکه گشته به عالم

ز جان، غلام غلام غلام حضرت سجاد

کجاست اسیر هوی و هوس شود، به زمانه

کسی که گام نهد، جای گام حضرت سجاد

مخوان ز جهل، ذلیل و علیل شمس هدی را

که هست، توسن اقبال، رام حضرت سجاد

نسیم شام، رسانده به گوش خلق جهانی

همان خطابه بودی، پیام حضرت سجاد [13].

[صفحه 19]

هستید، شما دارای علم و دانش و کمال می باشید که دیگران از چنین درجه ای محروم هستند.

[صفحه 20]

حضرت سجاد علیه السلام فرمود: آنچه از فضل پروردگار و توفیقات الهی برای من گفتی، نیاز به شکر و سپاس گزاری دارد.

پیغمبر خدا صلی الله علیه و اله و سلم با این که گناهی نداشت، آن قدر نماز می خواند که پاهای مبارکش ورم کرده بود و به قدری روزه می گرفت که دهان مبارکشان خشک می شد. باز می فرمود: آیا بنده ی شکرگزار خدا نباشم؟

و من از خداوند متعال ممنون و سپاسگزارم که ما را بر دیگران برتری بخشید و به ما جزای خیر عنایت فرمود، و در دنیا و آخرت حمد و سپاس فقط مخصوص اوست.

به خدا قسم! اگر تمام اعضاء و جوارحم قطعه قطعه شود و در اثر عبادت نفسم قطع شود، یک هزارم شکر یکی از نعمت های خداوند را به جا نیاورده ام. چطور می توان نعمت های الهی را بشمرم؟! چگونه می توان شکر نعمتی از نعمتهایش را انجام دهم.

خدا نکند، پروردگار مرا غافل از شکر نعمتهایش ببیند و اگر عائله ام و دیگر خویشان و سایر مردم حقی بر من نداشتند، به جز عبادت و ستایش و نیایش با خدا، کار دیگری انجام

[صفحه 21]

نمی دادم و حرفی به جز تسبیح و ذکر خدای متعال نمی گفتم تا که نفسم قطع شود.

زهری می گوید: بعد دیدم امام به گریه افتاد و عبدالملک هم گریه اش گرفت و گفت:

چقدر فرق است بین کسی که آخرت را بخواهد و برای آن کوشش و تلاش می کند. بین آن کسی که دینار بخواهد و ترس هم ندارد از کجا و چطور به

دست می آورد. [14].

حق را چو نمونه بنده بودی سجاد

خورشید به دل نشانده بودی سجاد

بعد از گذر حماسه ی عاشورا

والله شهید زنده بودی سجاد [15].

[صفحه 22]

است آن امام

ناید اندر دهر مثلش در عبودیت چنین [17].

[صفحه 24]

پروانه ات

ای تو مهتاب شب و خورشید روز

عالمی از داغ تو در ساز و سوز [19].

[صفحه 27]

علیه السلام شنید گریه کنان گفت: به خدا دیگر حرف زشت نمی زنم. دیدگان آن بزرگوار را بوسید و گفت: آنچه که

[صفحه 29]

من درباره ی شما گفتم، در وجود تو نیست بلکه من خودم به گفته هایم سزاوارترم. [21].

حضرت سجاد زین العابدین

حجت بر حق امام چهارمین

ریزه خوار سفره اش جن و ملک

بر کف مشکل گشایش نه فلک

بهترین خلق خدا در روزگار

از رخش آیات رحمت آشکار

سجده او افتخار انبیا است

زهد او زینت فزای اتقیا است

در صداقت نیست کسی همتای او

بوسه گردون میزند بر پای او [22].

[صفحه 30]

را از زمان حضرت آدم تاکنون فریب و بازی داده ام و کسی را قوی تر و پارساتر نیافته ام.

و پس از آن شیطان از نزد امام سجاد علیه السلام خارج شد و حضرت بدون آنکه به او توجهی داشته باشد، به نماز و نیایش خود با خدا مشغول بود. [23].

[صفحه 32]

رهبر عالم امام الساجدین

کنز علم اولین و آخرین

حجت بر حق علی بن الحسین

بوالحسن سجاد زین العابدین

بر قضا و قدر فرمانروا

خادم درگاه او روح الامین

گردش افلاک او را محور است

حکمران بر آسمان و بر زمین

صورتش مرآت ذات بی مثال

رأفت و حلمش چو ختم المرسلین

ناامید هرگز نرفت از درگهش

دست حاجت از یسار و از یمین [24].

[صفحه 33]

سینا به عبادت می رفت

تو به محراب دعا سینه ی سینا داری

حکم تسلیم ترا کرد گرفتار خسان

ورنه هم قدرت و هم دست توانا داری [26].

[صفحه 35]

معرفی نکردم. [27].

ای ماه منیر هفت طارم

در چرخ وجود مهر چارم

نور ششم از چهارده نور

روشن ز رخت جهان دیجور

در دیده ی شرع نور عینی

پرورده ی دامن حسینی

شِبل علی و علیست نامت

هم سنگ کلام حق کلامت

ای خون خدای در وجودت

اخلاص تو ظاهر از سجودت

خلقت، به طفیل آبرویت

محراب،بهشت آرزویت [28].

[صفحه 37]

رباست

منطق دلجوی زین العابدین

همچو جدش خاتم پیغمبران

بود خلق و خوی زین العابدین

قبله عشاق در محراب عشق

شد خم ابروی زین العابدین

هستیم بادا فدایش زانکه هست

دیده ی دل سوی زین العابدین

بود مانند حسین ابن علی

قدرت بازوی زین العابدین [32].

[صفحه 41]

را بین بیچاره ها و تهیدست ها تقسیم می کرد.

کسی او را نمی شناخت، فقط می دانستند کسی آمده و بین آنها چیزی عنایت کرده و هر شب منتظر آن حضرت بودند و درب خانه های خودشان را باز می گذاشتند تا سهمیه های شان را مقابل خانه هایشان بگذارد و این برآمدگی و کبودی هایی که بر سر شانه و پشت پدرم می بینید، همه اثرات همان محموله هایی است که برای فقرا و تهی دست ها می برد. [33].

[صفحه 43]

وه چه عز و رتبه ای بهتر از این

حق سرودش انت زین العابدین

شاهد این گفته ام تقوای او

آن نماز و گریه ی شبهای او

قدسیان فخریه بر او می کنند

خاک راهش همچو گل بو می کنند

افتخار کعبه و زمزم بود

تا ابد پیوندشان محکم بود

زاده بیت و صفا و زمزم است

هر چه در اوصاف او گویم کم است

زینت رکن و مقام و مشعر است

حجت بر حق خدا را مظهر است [34].

[صفحه 44]

آمده است. [35].

ای نور مبین امام سجاد

وی ماه جبین امام سجاد

از روز ازل بخون ما گشت

مهر تو عجین امام سجاد

افراشته ای لوای قرآن

بر قله ی دین امام سجاد

شد کعبه ی عشق خاک کویت

بر اهل یقین امام سجاد

چون شمع تن تو آب گردید

از آتش کین امام سجاد

در خاک بقیع جسم پاکت

گردید دفین امام سجاد [36].

[صفحه 46]

زهرای بتولی

نام نامیت علی هم نام جدت مرتضایی

جانشین و وارث و فرزند دلبند حسینی

مکه و رکن و مقام و زمزم و سعی و صفایی

انت زین العابدین در شأن تو گردید نازل

ساجدین را پیشوا و عابدین را راهنمایی

[صفحه 48]

دادرس بر بی کسان و حامی دلخستگان

بی پناهان را پناهی، دردمندان را دوایی

قبله گاه مقبلان و تکیه گاه شیعیانی

کشتی دین را به بحر پر تلاطم ناخدایی

وارث علم جمیع انبیاء و مرسلینی

ای صحیفه یادگارت گنج اسرار خدایی [38].

[صفحه 49]

کرد عنوان سیادت را

نه تنها در عبادت زینت عباد می باشد

که میراث از علی دارد شهامت را رشادت را

همه شب تا سحر قائم همه ایام را صائم

که خالص کرده از بهر خدای خود عبادت را [41].

[صفحه 51]

دریدند و دزد هلاک شد.

امام سجاد علیه السلام به او فرمود: «زعمت ان ربک عنک نائم» تو خیال کردی که پروردگارت در خواب است. [42].

وارث علم امامان مبین

کوکب دری رخشنده ی دین

پیشوای همه ی اهل ادب

فخر اسلامی ایران و عرب

رهبر مکتب ارشاد بود

لقبش حضرت سجاد بود

نام نیکویش علی بن حسین

پسر فاطمه را نور دو عین

آنکه از خلق جهان سر باشد

وارث علم پیمبر باشد

صاحب جود و مقام و درجات

جاری از لعل لبش آب حیات [43].

[صفحه 53]

تمام این افکار - خرافی و بی محتوا - را محکوم و باطل گردانده، و این نوع سرزنش ها و خیالات را ناپسند و زشت شمرده است.

آنچه در انتخاب همسر برای ازدواج و زندگی مهم است، ایمان و تقوا - و پاکدامنی و قناعت - می باشد و آنچه که امروز مردم به آن می اندیشند، افکار جاهلیت است و ارزشی نخواهد داشت. [45].

[صفحه 55]

بنابراین ملاک در شخصیت زن، ثروت، شهرت، مقام، تشکیلات، زندگی، زیبایی و … نیست، بلکه آنچه که به انسان ارزش می بخشد و او را قابل شراکت و هم زیستی می گرداند، ایمان به خدا و شعور انسانی و معنویش می باشد. [46].

ای ملجأ شیعیان امام سجاد

وی مشعل بزم جان امام سجاد

ای اسوه ی علم و حلم و زهد و تقوی

وی سرور عارفان امام سجاد [47].

[صفحه 56]

مرا از این قضیه با خبر کردی.

مگر نمی دانی که همه ی ما می میریم و بعد از آن همه ی ما را زنده می کنند و در روز قیامت محشور می شویم و باید در دادگاه عدل خدا پاسخ گوی اعمال و رفتار و گفتارمان باشیم، و آن دادگاه قاضیش خود خداست …

بعد حضرت مقداری او را نصیحت کردند و فرمودند: از این به بعد سعی کن همیشه از حرفهایی که پشت سر دیگران زده می شود گوش ندهی و از سخن چینی و غیبت دیگران اجتناب کنی چون اگر دوری نکنی با سگان جهنم همنشین می شوی. [48].

در کتاب محجة البیضاء می فرماید:

شخصی خدمت امام زین العابدین علیه السلام آمد و عرض کرد: آقاجان فلان شخص درباره ی شما بدگویی کرد.

حضرت فرمود: مرا نزدش ببر.

آمدند پیش آن شخص بدگو.

[صفحه 58]

تا چشم بدگو به حضرت افتاد ترسید و رنگش را باخت.

ولی حضرت به آرامی فرمود: اگر آنچه را که درباره ی من گفته ای راست باشد، خدای متعال مرا ببخشد و بیامرزد و اگر تو دروغ گفته ای خدا تو را ببخشد و بیامرزد. [49].

آسمان علم و ایمان رکن دین

حضرت سجاد زین العابدین

در جلالت در سخاوت آن امام

بود چون پیغمبر والا مقام

می توان گویم به وصف آن جناب

بوی گل را از که جویم از گلاب

چون علی دانشگه ایثار بود

امت و اسلام و دین را یار بود

در شهامت در شجاعت در کرم

بود الگو در عرب هم در عجم

مادرش بانوی سلطان زاده است

سجده گاه نور را سجاده است

در عبادت در اطاعت در ادب

از خدا سجاد شد او را لقب [50].

[صفحه 59]

و استراحت به اطراف شهر مدینه رفتند و مرا هم همراه خودشان بردند.

بعد از گردش سفره ای پهن شد و آقایان آماده ی خوردن غذا شدند، یک وقت آهویی از آن نزدیکی عبور کرد و پدرم امام زین العابدین علیه السلام خطاب به آهو کرد و فرمود:

ای آهو! من علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهماالسلام هستم و مادرم فاطمه زهرا علیهاالسلام دختر رسول خدا صلی الله علیه و اله وسلم است، بفرمائید سر سفره و با ما هم غذا شو.

[صفحه 60]

آهو جلو آمد و کنار سفره نشست و مشغول خوردن غذا شد.

یکی از افرادی که آنجا نشسته بود (به شوخی که همه بخندند) اشاره ای کرد که آهو بترسد، آهو خواست فرار کند، پدرم فرمود:

آن حیوان را نترسان چون در پناه من است و بعد رو کرد به آهو و فرمود: ای آهو نترس و تو در پناه من هستی، و کسی با تو کاری ندارد.

آهو با خیال راحت مشغول به خوردن غذا شد، که این بار یکی دیگر از افراد دستی به پشت آهو کشید و آهو پا به فرار گذاشت.

پدرم فرمود: چرا تو مرا پیش این آهو سبک و ضایع کردی و سبب شدی که آهو از ما سلب اعتماد کند. چرا او را ترسانیدی. من دیگر با تو حرف نخواهم زد چون این عمل ناشایسته ات به تو ضرر خواهد زد.

بعد از مدتی همان شخص با شترش به اطراف مدینه جهت کاری رفته بود، و شترش فرار می کند و هر چه کرد نتوانست شتر را بر گرداند و رفت. [51].

[صفحه 61]

آن که باشد حجت حق مقصد و مقصود جانان

راهنمائی آشکارا گشته نور حی

سبحان

دست حق در آستین آن امام ساجدین

بر همه مشکل گشا شد در زمین و آسمان

دست حاجت را زدم بر دامن زین العباد

آنکه از یمن قدومش عالم امکان نمایان

نسل طاها زاده ی شاه شهیدان عابدین

مادرش آن شهربانو زاده سلطان ایران

محور ارض و سما و منشی دربار یکتا

مونس بیچارگان و یاور درماندگان

عالمی شد ریز خوار خوان دربار علی

چون علی بن الحسین شد کان احسان

قبله گاه مؤمنین و مقتدای مسلمین

رهنمای بهر عالم رهنمود اهل ایمان

متقین را پیشوا و میر و مولا بر همه

مهر عالم تاب و محراب عبادت آن چنان [52].

[صفحه 62]

بر کردار گذشته ی تو، به راستی دارد.

هیچ عمل کوچک و بزرگی از تو یافت نمی شود که در آن دفتر نباشد. اینک ما را عفو فرما و ببخش و چنانچه امیدواری خدای توانا تو را ببخشد.

به یاد آور هنگامی را که در پیشگاه عدل الهی می ایستی. آن خدایی که به اندازه ی دانه ی خردلی ستم روا نمی دارد و همان مقدار کم را در روز واپسین، به حساب می آورد.

از ما در گذر، خدای از تو بگذرد، چنانچه در قرآن می گوید: «و لیعفوا و لیصفحوا الا تحبون ان یغفر الله لکم» [53] عفو نمایید و چشم پوشی کنید، آیا نمی خواهید که خداوند شما را ببخشد و بیامرزد؟

تمام این سخنان را خود آن جناب به آنها تلقین می کرد و

[صفحه 64]

ایشان می گفتند و حضرت در میان آنها ایستاده و گریه می کرد و اشک می ریخت و می فرمود:

پروردگارا! تو دستور داده ای تا گذشت کنیم از کسی که به ما ظلم کرده؛ همان طوری که امر کرده ای، تو نیز از ما در گذر.

خدایا تو شایسته تری به عفو و گذشت از ما بندگان. به ما گفته ای که سائل را از در خانه ی خود محروم و ناامید بر نگردانید اینک به امید بخشایش، به در خانه ات آمده ایم. از تو می خواهیم تا ما را ببخشی و کرم فرمایی.

پروردگارا! منت گذار بر بنده ی خود و ناامیدم مکن و مرا جزء کسانی قرار ده که از عطایای تو بهره مند گشته اند. آنگاه غلامان عرض می کردند: آقای ما! با اینکه هرگز بدی نکرده ای، تو را بخشیدیم.

می فرمود: بگویید: «اللهم اعف عن علی بن الحسین کما عفی عنا فاعتقه من النار

کما اعتق رقابنا من الرق» .

بار خدایا! از علی بن الحسین بگذر؛ چنانچه از ما گذشت و او را از آتش جهنم آزاد کن، همانطور که ما را از بندگی آزاد کرد.

خود آن جناب، در موقع این دعا، با اشک جاری «آمین» می گفت.

یعنی: خدایا مستجاب گردان دعای ایشان را. آنگاه

[صفحه 65]

می فرمود: بروید که شما را آزاد کردم، به امید این که خداوند هم مرا ببخشد.

در روز عید فطر، همه ی آنها را مقدار زیادی که از مردم بی نیاز باشند، عیدی داده و مرخص می نمود. هر سال، آخر ماه در حدود بیست نفر - کم یا بیش - را بدین ترتیب آزاد می فرمود. [54].

مرا عشق و محبت در جهان آیین و دین باشد

بلی آیین و دین عشقبازان این چنین باشد

برو ای زاهد خود بین، مزن دم از خدا بینی

که خود اهل گمان، کی آگه از حق الیقین باشد

بود عارف، کسی که از دل و جان، در مسیر عشق

غلام سید سجاد، کهف العارفین باشد

خداجویی که از فرط عبادت، خود ز معبودش

مخاطب بر خطاب انت زین العابدین باشد

شهنشاهی که یکتا هادی راه هدی باشد

فلک جاهی که والا حامی شرع مبین باشد

خدیو دین، که بغضش باعث نار جحیم آمد

ولی حق، که حجتش موجب ماء معین باشد [55].

[صفحه 66]

از دست می دهید.

حضرت امام سجاد علیه السلام باز به گریه می افتد و بعد از لحظه ای سکوت فرمود:

فرزند عزیزم برو بعضی از صحیفه و کتاب های عبادات جدت علی بن ابی طالب علیهماالسلام را بخوان ببین چگونه عبادت

[صفحه 67]

خدا را به جا می آورده است.

صحیفه ای به من داد، خواندم. دیدم کار پدرم نسبت به عبادت جدم آسان است.

پدرم علی بن الحسین علیهماالسلام در هر شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند و به قدری بدن نازنینش نحیف شده بود که وقتی که باد می آمد، او را حرکت می داد. و چنان لاغر و نحیف شده بود که از خود بی خود شده و از بادی به زمین می افتاد. [56].

الا ای آنکه زین العابدینی

نه زین العابدین تو زین دینی

بسی اهل یقینند و تو الحق

میان متقین، حق الیقینی

به گفتار و به کردار و به رفتار

تو خود معنای آیات مبینی

گرامی نزد اهل آسمانی

سحاب رحمت حق، در زمینی

هم از ما و هم از اهل سماوات

سزاوار هزاران آفرینی

عرب را و عجم پیوند از تست

ششم معصوم، امام چهارمینی

چو مولا، سرور پرهیزگاران

به عِقد معرفت، دُر ثمینی [57].

[صفحه 68]

در خانه ایتام و فقرا را نزد و آب و نانی به خانه ی آنها نبرد.

اهل مدینه می گفتند: بعدها فهمیدیم که حضرت سجاد علیه السلام

[صفحه 69]

به ما رسیدگی می کرده است.

هارون بن موسی می گوید: عبدالملک بن عبدالعزیز گفت: وقتی عبدالملک مروان به خلافت رسید و جریان زندگی علی بن الحسین علیهماالسلام را مطالعه کرد تمام صدقات رسول الله صلی الله علیه و اله وسلم و علی بن ابی طالب علیه السلام را به او رد کرد و امام سجاد علیه السلام با این صدقات جاریه مردم فقیر و بینوای مدینه و کلیه واردین و سائلین و محتاجین را پنهانی و علنی انعام و اکرام می کرد.

حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام در زندگی خود هزار کنیز خرید و در راه خدا آزاد کرد.

سعد بن مرجانه گفت:

به آقا امام سجاد علیه السلام گفتم: از ابا هریره شنیدم که می گفت:

پیغمبر صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: «من اعتق رقبة مومنة اعتق الله بکل ارب منها اربا منه من النار حتی انه یعتق بالید الید و بالرجل الرجل و بالفرج الفرج» . [58].

حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام فرمود: تو خودت شنیدی که ابوهریره چنین گفت:

سعد عرض کرد: بله آقا خودم شنیدم.

آنگاه حضرت، غلام خود را احضار کرد و فرمود: «انت حر

[صفحه 70]

لوجه الله عزوجل» .

در حالی که این غلام را عبدالله ابن جعفر حاضر بود از خدمت حضرت به هزار دینار بخرد ولی حضرت نفروخت و او را آزاد کرد. [59].

یافتم در خویشتن از وصل او شور شباب

پای تا سر بوسه ها کردم نثارش بی حساب

زینت زهاد زین العابدین آن کو بود

حب او معنای ایمان بغض او عین عذاب

سرور پرهیزگاران

پایمرد راه حق

در دریای عبادت گوهر بحر ثواب

صاحب علم لدنی واقف اسرار حق

کز صحیفه گنج عرفان را از او شد فتح باب

قلزم بذل و سخا و جود و بخشش آنکه هست

گنبد گردون بر بحر عطایش چون حباب

ذره ای از مهر او بر هر دلی شد جایگیر

جای دارد کسب نور از او نماید آفتاب [60].

[صفحه 71]

حضرت سجاد

جست رضای خدای را به حقیقت

هر که بجوید رضای حضرت سجاد [62].

[صفحه 73]

را نام برد.

از جمله یاران و اصحاب آن حضرت ثقه ی جلیل القدر ثابت بن دینار ابوحمزه ی ثمالی است که دعای معروف سحر را از آن حضرت نقل می کند و آن همان دعایی است که محدث قمی در مفاتیح الجنان از مصباح شیخ نقل نموده است، کیست که آن دعا را بخواند و در مضامین آن دقت کند و اشک چشمش جاری نگردد و مقام بندگی و عبودیت را نداند.

[صفحه 75]

صحیفه ی سجادیه:

از جمله آثار امام سجاد علیه السلام صحیفه ی سجادیه است که مشتمل بر پنجاه و چهار دعا از دعاهای آن حضرت می باشد.

این دعاها را امام سجاد علیه السلام املاء کرده و فرزندش امام باقر علیه السلام و نیز فرزند دیگرش زید شهید آن را نوشته است. مردم به نوشتن و ضبط و روایت و خواندن آن اعتنای عجیبی کرده اند و شرح های متعدد بر آن نوشته و با خواندن آن با خدا ارتباط پیدا کرده و به خدا تقرب جسته اند.

و آن مانند قرآن مجید از متواترات است نزد هر فرقه ی اسلامی و به آن افتخار می کنند.

چنان که گفته شد این کتاب مشتمل بر پنجاه و چهار دعاست و بندگی و عبادت را در همه ی ابعاد آن مجسم می کند، نظیر دعا در تحمید خدا، صلوات بر محمد و آل، درود بر حاملان عرش، دعا در مهمات، دعا در پناه بردن به خدا، دعا در طلب حوائج، در استشفاء، در مکارم الاخلاق، برای پدر و مادر، برای اولاد، برای نگهبانان مرزها، وقت نگاه کردن به هلال، وقت ختم قرآن، در دخول ماه رمضان، در وداع ماه رمضان، در عیدین و روز جمعه، برای عید اضحی و …

نمی دانم

کجا دیده ام که محدث قمی (ره) گوید: من در مفاتیح الجنان از دعاهای صحیفه نقل نکردم و یا بسیار کم نقل

[صفحه 76]

کردم تا مردم مستقلا به صحیفه رجوع کنند و از آن بهره برند.

به هر حال صحیفه ی سجادیه یکی از یادگارهای امام سجاد علیه السلام است که اهل عبادت و تهجد با خواندن دعاهای آن دلهای خویش را از حوض های مناجات خدا پر می کنند و بزم خویش را با یاد خدای ارحم الراحمین گرم می نمایند.

رساله ی حقوق:

رساله ی حقوق رساله ای است که امام سجاد علیه السلام به بعضی از یارانش نوشته و او را با کلمه ی «اعلم ان الله عزوجل علیک حقوقا» مخاطب فرموده است.

صدوق در خصال در باب «ابواب الخمسین و ما فوقه» آن را با سند معتبر از ابوحمزه ی ثمالی نقل کرده و می گوید: «هذه رسالة علی بن الحسین علیه السلام الی بعض اخوانه اعلم ان لله …» .

و آن بنا بر نقل تحف العقول جمعا پنجاه حق است، حق بزرگ خدا، حق نفس انسان، حق زبان، حق گوش، حق چشم، حق پاها، حق دست، حق شکم، حق فرج و حق نماز و حق حج، حق روزه، حق صدقه، حق قربانی، حق پیشوایان، حق استاد، حق رعیت، حق رهبر، حق رحم، حق پدر، حق فرزند و …

ناگفته نماند: احکام و اخلاق و حکمتها در آن رساله در کنار هم مطرح گردیده و روشن شده اند، که لازم است در آنها

[صفحه 77]

دقت شود و مورد عمل قرار گیرند. حیف که در این مختصر مجال ذکر آن حقوق و تشریع آنها نیست، امید است، خوانندگان آن را در کتاب هایی که اشاره شد مطالعه و مورد عمل قرار دهند.

[63].

سجاد از برج ولایت چارمین خورشید دین

پنجمین رکن عبادت ششمین حبل المتین

زان عرب نازد که تازی دودمانست و ز ما

هم عجل گوید بود شهزاده ی ایران زمین

از حسین بن علی و شهربانو اختری

در مدینه شد عیان از صنع رب العالمین

از جلال ز جمال و از فضیلت های او

در تفکر مانده بس عقل سلیم دور بین

چونکه بود از زهد و تقوا و عبادت بی نظیر

شد ملقب در جهان سجاد و زین العابدین

مصطفی رو مرتضی خو فاطمی بو چون حسن

از حسین بن علی دارد ضیائی در جبین [64].

[صفحه 78]

علیه السلام فرمود: این را نمی خواهم، زیرا مردار در آن است.

امام باقر علیه السلام رفت و چراغ آورد، دید موش مرده ای در میان آب است، آب وضوی دیگر آورد.

در این هنگام امام سجاد علیه السلام به فرزندش امام باقر علیه السلام فرمود: «پسر جانم، امشب همان شبی است که به من وعده (رحلت از این دنیا) داده اند، سفارش می کنم که برای شترم، اصطبلی بسازید، و علوفه اش را آماده کنید …»

امام سجاد علیه السلام از دنیا رفت و هنگامی که جنازه اش را دفن کردند، چیزی نگذشت که آن شتر، از اصطبل بیرون آمد و کنار قبر آن حضرت رفت و گردنش را روی قبر نهاد و ناله کرد و دیدگانش پر از اشک گردید.

به امام باقر علیه السلام خبر دادند که شتر از اصطبل خارج شده و

[صفحه 80]

کنار قبر آمده است و ناله می کند.

این خوی پر مهر امام سجاد علیه السلام است. [65].

ای ز سعی تو ملک دین آباد

پدر و مادرم فدایت باد

پی عرفان قدر و جاهت بود

کودک هستی ار ز مادر زاد

طرز راز و نیاز با حق را

تو خداجو به خلق دادی یاد

من کجا و مدیح تو زده ام

دل به دریا و هر چه باداباد

گر قبول آیدت زهی توفیق

ور نباشد قبولت این انشاد

باز شادم که از عنایت حق

لحظه ای چند، ای امام عباد

بوده ام با خیال تو سرگرم

داشتم از مدیح تو اوراد [66].

معصوم 2 / 682 - خاندانی وحی 413.

[5] علل الشرایع.

[6] گلهای ولایت 126.

[7] «… فجعل یفکر فی خلقها حتی اصبح المؤذن و یده فی الاناء» . (ریاض الساکین سید علی خان مطابق نقل بهترین راه شناخت خدا، 348).

[8] قابل توجه اینکه در آسمان، یک میلیارد کهکشان (راه شیری) وجود دارد، که هر کهکشان دارای صد میلیارد ستاره است که یکی از آن ستاره ها، خورشید ما است که این خورشید، یک میلیون برابر زمین است. شرح این مطلب در کتاب «پیدایش و مرگ خورشید» بخوانید.

[9] داستان دوستان 4 / 98.

[10] مستدرک الوسائل 6 / 350.

[11] کافی 4 / 15.

[12] مجموعه زندگانی 14 معصوم 681.

[13] ولایت عشق 127.

[14] بحارالانوار 46 / 52.

[15] گلهای ولایت مصلحی 161.

[16] صفات الشیعه 28.

[17] گلواژ 2 / 187.

[18] الارشاد، شیخ مفید 2 / 146.

[19] گلهای ولایت، چهارده معصوم 162.

[20] آل عمران 128 (مردمان با تقوا آن افرادی هستند که غیظ و غضب خود را فرو می برند و نسبت به خطای مردم عفو و بخشش می کنند و خدا نیکوکاران را دوست دارد).

[21] الارشاد شیخ مفید 2 / 145.

[22] لاله محبت، 233.

[23] حدیقة الشیعه 511.

[24] سفینه عشق، 158.

[25] اعیان الشیعه 1 / 634 - مجموعه ی زندگانی چهارده معصوم 2 / 681.

[26] گلهای اشک 140.

[27] وسایل الشیعه 11 / 43.

[28] گلهای اشک 141.

[29] اصول کافی 1 / 338 - ح 8.

[30] نغمه ولایت 55.

[31] داستان های اصول کافی 1 / 277.

[32] شعله های سوزان 107.

[33] مستدرک 7 / 182.

[34] لاله های محبت 223.

[35] الارشاد مترجم 2 / 144.

[36] شعله های سوزان 108.

[37] حدیقة الشیعه 516 - داستان دوستان 3 / 184 به نقل از روضه کافی 332.

[38] گلهای

نبوت.

[39] بحار 46 / 62.

[40] داستان های اصول کافی 1 / 274.

[41] لاله ی عشق 66.

[42] داستان دوستان 1 / 69 از مجموعه ی ورام 2 / 81.

[43] راهیان نور / 300.

[44] چون جو عمومی آن زمان بر این بود که همسر باید از خانواده ای انتخاب می شد که اهل ثروت و مقام و شهرت باشد و خانواده بی بضاعت و آرام را کسی به سراغشان نمی رفت و احتمالا حضرت سجاد علیه السلام با این حرکت، نوعی مبارزه ی فرهنگی و اجتماعی انجام داده است.

[45] کتاب زهد حسین بن سعید کوفی اهوازی ص 59 ح 158.

[46] چهل داستان و چهل حدیث از امام زین العابدین علیه السلام، 98.

[47] شعله های سوزان 106.

[48] احتجاج 2 / 145 ح 183.

[49] محجة البیضاء 4 / 232.

[50] راهیان نور 301.

[51] اثباة الهداة 3 / 39.

[52] ارمغان انقلاب اسلامی 135.

[53] نور22.

[54] الهامات جانبخش 596 به نقل از بحار 11 / 22.

[55] چشمه سار ولایت 65.

[56] مجموعه زندگانی 14 معصوم، 2 / 484.

[57] چشمه سار ولایت، 66.

[58] کسی که یک بنده ی مؤمنی را آزاد کند، خداوند متعال به هر عضوی از آن بنده عضوی از آن شخص را از آتش جهنم آزاد نماید. تا اینکه آزاد کند خداوند مقابل دست آن بنده دست او را و در مقابل پای او پایش را و در مقابل فرج او فرجش را.

[59] مجموعه زندگانی چهارده معصوم، 685 و 687.

[60] دیوان اشتری اصفهانی 54.

[61] الارشاد، شیخ مفید 2 / 147.

[62] چشمه سار ولایت، 67.

[63] خاندان وحی 438 - 432.

[64] ارمغان کربلا 3 / 158.

[65] داستان های اصول کافی 1 / 269 و 270.

[66] نغمه های ولایت، 58.